Seguidores

jueves, 21 de febrero de 2013

Acto de Presentación do libro “Galicia Salmonera”




Acto de Presentación do libro “Galicia Salmonera” Auditorio de Padrón 16 de febreiro de 2013.



Intervención de Antonio Fernández, Alcalde de Padrón
Sr. Conselleiro, ilustres compañeiros de mesa, señoras e señores, boas tardes.
Como Alcalde de Padrón é un honor que Galicia Salmonera se presente nas terras de Rosalía e Cela. A nosa vila está vencellada tradicionalmente ás letras e ao Xacobeo pero temos outros alicerces sociais que marcan toda unha impronta nas nosas xentes.
Ademáis dos estímulos do Camiño do Mar de Arousa e Ulla e do Camiño Portugués, non podemos obviar o mundo do pemento, a Pascua, o mercado dominical, a lamprea e as milenarias pesqueiras, e por suposto a pesca do salmón, como factores socio-económicos dinamizadores do Baixo Ulla.
Padrón en temática de pesca continental tamén pode fachendear pois temos un acoutado con sona e fama de seu, un couto que marcou todo un tempo na cultura salmoneira de Galicia. Sinde é todo un referente e, como tal, pon en valor a significación da pesca na Vila e na comarca. E ademáis, o ano pasado, colleu un celebrado protagonismo ao dar cinco exemplares o primeiro día de pesca, circunstancia que non se producía desde hai máis de 25 anos.
Por último, debo agradecer a tan ilustres amigos que nos honran coa súa presenza: ao Conselleiro Hernández por distinguirnos coa súa participación neste acto; a Orri Vigfússon polo seu traballo a prol do Salmo salar; a Delfín Puente por acoller a numerosos padroneses na Real Sociedade Asturiana de Pesca; a Francisco Narla por facer do Ulla e da pesca o xérmolo da súa novela Assur; e a Alberto Torres e Miguel Piñeiro por ter reparado en Padrón, enclave estratéxico xeográfico e salmoneiro, para presentar este libro ao que lle desexo o maior do éxitos.
Miguel e Alberto, non é a primeira vez que nesta Vila presentades libros e organizades outros actos do Xornal Trueiro como as xornadas de debate e os premios anuais do xornal; graciñas pola especial querencia que tedes por esta Vila.
E a todos vostedes, agradezo a súa visita a Padrón renovando a hospitalidade que os nosos veciños amosaron a través dos séculos como Vila acolledora e  puxante.
Benvidos a Padrón.
Graciñas e boas tardes.



Intervención de Orri Vigfússon, Presidente de la Nasf
Autoridades, Señoras y Señores.
Me siento muy agradecido de poder estar aquí y de que me hayan dado esta oportunidad de poder acompañarles en la presentación de este libro.
Hoy, por la mañana me llevaron a ver el río Ulla, aquí a las afueras de Padrón, y me ha parecido impresionante que sea un río tan limpio y tan hermoso en esta parte del mundo.
Mi organización trabaja en catorce países a los dos lados del Atlántico, Groenlandia, Isla Feroe, Islandia, etc. intentando sobre todo proteger esas zonas y lugares donde se alimenta el salmón.
Todos los años intentamos conseguir la mayor cantidad de dinero posible, a través de aportaciones, donaciones o quienes quieran ayudar en nuestros proyectos, para poder ofrecer a los pescadores profesionales, sobre todo en la pesca de altura, otras alternativas y nuevas vías de explotación como el cangrejo de las nieves y otros crustáceos, de tal manera que el salmón quede tranquilo y para que nuestras reservas de salmón no desaparezcan.
Es muy importante conservar el hábitat, los ríos y el entorno natural y además es fundamental que tengamos en cuenta que cada salmón, por su capacidad reproductora, es muy importante para blindar el futuro.
Ya por experiencias en otros países como Noruega, Islandia, en el norte de Gran Bretaña y otros, ya sabemos como recuperar las poblaciones de salmón. Se ha conseguido aumentar los índices de viabilidad de los esguines, lo único que debemos hacer es actuar y hacerlo ahora.
Esta iniciativa de Miguel y Alberto intentando que se recupere el salmón aquí y que tenga una mayor predominancia concuerda con los esfuerzos que hacemos en el norte y en las partes altas del Atlántico para intentar conservar el salmón. Esta es la mejor manera de hacer concordar los proyectos.
Felicito a los autores del libro porque es una buena visión de lo que ha sido el salmón y de lo que podría ser y deberíamos recuperar desde ahora para tener en el futuro.
Buena suerte.




Intervención de Alberto Torres
Autoridades, invitados, compañeros de los medios de comunicación, amigas y amigos. Buenos días.
Mis palabras han de ser para dar las gracias a todos los que, de alguna u otra manera habéis colaborado con el trabajo que hoy tenéis entre vuestras manos.
El salmón es uno de los animales con el ciclo vital más sorprendente de cuantos nacen en Galicia, pero a su vez de los más complejos. Un pez con un difícil futuro por muchos factores que pueden ser determinantes en su extinción en esta esquina donde el Atlántico se hace Cantábrico. Este mágico peixe merece todos los esfuerzos para que su conocimiento invite a los que lo descubren a respetarlo y a los que ya lo conocen a protegerlo.
Durante los últimos años pudimos recopilar un material precioso que hemos plasmado en este libro para poner en valor la cultura salmonera gallega, la nuestra. El libro, en sí mismo, ha ido creciendo, en un proceso constante, nos ha enriquecido, y nos ha abierto las puertas a más archivos que, por razones de espacio, no tienen cabida en este ejemplar. Trabajar en el Galicia Salmonera nos ha cargado de historia del salmón y de más ganas de defender a nuestro pez más emblemático.
Contar con Orri Vigfusson, presidente de la NASF, la asociación para la protección del salmón atlántico, es un lujo. Muchos de los salmones que caen a más no poder en las redes de las flotas industriales extractoras, abusivas e incontroladas, son salmones del Ulla, del Mandeo o del Masma; en todo caso todos son salmones y la NASF lucha, entre otras de sus iniciativas, por eliminar gradualmente los derechos de pesca que exceden de manera probada los cupos sostenibles.
Particularmente creo que contribuimos con nuestra profesión a nuestra pasión. Como periodista entiendo que hay un vacío en Galicia pues apenas tenemos bibliografía sobre la pesca del salmón. Hace años comenzamos a poner nuestro grano de arena para llenar este vacío y esta es la conclusión. El primer proyecto salmonero de Ediciones Trueiro en el mundo de los libros.
El libro cuenta asesores fundamentales. María José García y Paulino Novo nos han ilustrado con docencia y paciencia y su asesoría lingüística nos ha dado seguridad.
¡Qué puedo decir del Profesor Cobo! No sólo en este trabajo, en todo, Cobo está detrás de mí, de Miguel y de Trueiro. Eso da una tremenda impronta cuando decides dar pasos adelante.
Gracias a Pepe Casal, otro profesor, siempre dispuesto a lo que sea, a lo que venga. Siempre con nosotros para enseñarnos más de pesca, como Toño Hernández para un trabajo de imagen impecable.
Mi gratitud hacia todos los que habéis colaborado en el libro, Pepe, Mundito, Luis, toda la gente que ha 'meneado' Piñeiro, que ha sido toda, para recopilar en una maquetación visual vuestra historia, porque esta es la historia de los pescadores gallegos de salmón. Nosotros hemos dado forma a un proyecto que me ilusiona especialmente porque es dar continuidad a las ideas no de una persona, sino de muchas.
Gracias a Pepe Guzmán por los mapas, a los Artesáns por las moscas, a Tórculo por la edición, a Edu por las cucharillas, al Restaurante y Distribuidora O Secreto de Padrón por arroparnos con su exquisitez en este acto. A Terio, por su amistad y compañerismo. Gracias por arroparnos.
En los últimos años, amén de la reedición del libro del Doctor Moralejo “As Troitas, miñas señoras", una de las obras de culto, se han publicado en esta noble materia que nos ocupa del 'vicio' pesquero, La pesca en el país de los mil y un ríos, La pesca tradicional del reo en Galicia, ambos de Miguel, Cousas da Mosca, con Julio Seijas y Siempre Moralejo, del profesor, con Ediciones Trueiro. También cito 'Lampreas e pesqueiras' de Piñeiro, porque si bien no entran a mosca, entran al plato de auténtica maravilla. Ahora, con Galicia Salmonera, llega el turno de hablar del rey de los peces. Digo también, llegados a este punto, que firmar un libro al lado de Miguel es una ilusión que tengo desde hace tiempo y haberlo trabajado con él ha sido un privilegio, es un orgullo.
Si Galaxia y Tutor me regalasen los derechos, haría la biblioteca Trueiro, con todos estos volúmenes que he citado, una edición especial... encuadernación de lujo. De los primeros aprendí y en los últimos aporto mi trabajo. Creo que con esta explicación se entenderá por qué hoy es un día de especial satisfacción en lo personal para mí y mi familia, que hoy me acompaña, a la que le quito tiempo con mis libros y mis periódicos. Son 'fundamentales' para que estos pequeños sueños personales se hagan reales, especialmente mi mujer, a la que no le ha quedado más remedio que convertirse en pescadora, portadora este año de un permiso X5M, Ximonde Cinco Mayo. Nada menos. Delfín Puente, Gracias. Muchos de los aquí presentes somos socios de la Real Asociación Asturiana de Pesca. Nos han ayudado siempre a pescar en Asturias y es un placer que su presidente nos acompañe. Como es un placer tener a Francisco Narla con nosotros, un escritor con un camino fantástico, en sus novelas siempre quedarán retazos de su condición de pescador, cuando no preponderancia y protagonismo. De momento Assur está pescando fino, con un bajo largo, en el durísimo mundo editorial.
Gracias a Ricardo García Borregón Millán, director xeral de conservación, por saber escuchar, es importantísimo. Gracias al Concello de Padrón por acogernos en este acto, al alcalde, Antonio Fernández, y a su concelleira Carmen Lois por todas las facilidades para preparar esta presentación. Gracias al conselleiro porque la agenda de un conselleiro es como doscientas agendas mías. Señor Hernández, Galicia quiere avanzar y los tiempos no son buenos. Lo sabemos todos. Pero sepa que cada vez que le vemos en una depuradora, en un Centro Ictiológico, favoreciendo proyectos por la calidad del agua y sus moradores, los pescadores esbozamos una sonrisa de satisfacción, entendemos el esfuerzo y le pedimos que siga en esa línea.
El salmón es una especie que, como sabéis, se extiende desde las frías tierras de Orri, en el norte del norte, hasta el Miño. Como en su día ocurrió con el arao común 'o pinguino galego', Galicia es el límite geográfico meridional de su distribución en Europa. El pobre pájaro no nidifica ya por aquí desde hace tiempo. Yo vi uno de los últimos nidificantes, en las Islas Sisargas, en un con que se llama Magnánimo. Espero que el futuro sea como el nombre de la roca 'kasitérida' y no me haga ver al último salmón gallego.
A nivel personal, os diré que por aquí me muevo como salmón en el agua. En Padrón, en Pazos tengo casa, no falto por Rois y a Leiro ya no voy solo en verano. Allí, al ladito del Ulla, en Rianxo, villa hermanada con ésta, siempre miro al inmenso Mar de Arousa acaso no vea pasar a los salmones de Ximonde. Presentar un libro ante tu gente es más un acto festivo que protocolario. Además están mis ártabros, que me acompañan a todas partes como los salmones del Mandeo.
A todos mis amigos del Ulla, desde Ponte Sarandón a Ribeira os pido que me cuidéis mucho el río, que esté todo en su sitio en mayo cuando, a primeros, llegue al Penedo Redondo a pescar un plateado de cinco kilos, standard de los de ahora, nada que ver con muchos ejemplares que contemplaréis en el Galicia Salmonera y que pasaban de los diez kilos. Posiblemente ya no veremos más peces tan grandes, pero ¡que queden plasmados en Galicia Salmonera!
Que conste en acta nuestro pasado, presente y futuro salmonero, en el que también viaja por el río de este libro nuestra ilusión, nuestro trabajo y nuestro profundo cariño al salmón y a la tierra de agua que lo vio nacer.
Muchas gracias.


Intervención de Miguel Piñeiro

Sr. Alcalde, Sr. Conselleiro, Director Xeral, autoridades, queridos amigos Francisco, Orri, Delfin e Alberto, familia, amigas e amigos, boas tardes.
Hai unha morea de anos desde esta mesma mesa dicía Juan José Moralejo que celebraba velos a todos vostedes con tan boa saúde porque, así como chegara a Padrón, as catro primeiras persoas ás que lles preguntou polo Auditorio mandárono directamente ao Tanatorio, con independencia de que ten que haber xente para ambos lugares.
Volvo a presentar un libro neste marco no que ese mesmo día me acompañaban Moralejo, Del Pozo e Domingo. Vaia o meu emocionado e agradecido recordo para eles.
O mundo dos salmónidos na pesca deportiva continental galega abeira unha triloxía de seu: troita, reo e salmón. Ben certo é, que de continuaren así as cousas, chegará a ser: carpa, barbo e black bass. Ben, pois logo de publicar anos atrás sobre troita e posteriormente sobre reo, completo con este traballo a triloxía dos salmónidos. E dígolles que este foi un libro especialmente arduo. O traballo de campo foi certamente laborioso e os que cheguen a lelo decataranse do que estou a dicir pola inxente cantidade de datos que nel están reflectidos e que serven a partir de agora de fiel inventario e rexistro do pasado recente da esplendorosa cultura salmoneira do noso País.
Comeza o libro cunha reflexión de Orri Vigfússon dicindo que a vida do salmón sempre lles pareceu fermosa aos islandeses e que no norte vai moito frío. Esta é unha das grandes interpelacións a que me someto a cotío sobre o comportamento deste peixe certamente excepcional. Se vai frío e teñen os mesmos problemas que acó, para que carallo van ao norte co ben que se está aquí?
Aquí poden contemplar o Obradoiro, torrarse na praia de Silgar e ir de tapeo aos percebes do Roncudo...
Que move a estes incribles animais a trasladarse a milleiros de quilómetros para logo volver ao río no que naceron sorteando redes furtivas, contaminación, grandes presas e outros avatares que condicionan determinantemente a poboación da especie nos nosos cursos?
Habería que darlles a Medalla Castelao e subvencionalos con estadías balnearias para que non tivesen a necesidade de arriscar as súas vidas lonxe da terra.
A especie leva con nós dende tempos inmemoriais, do Neolítico á Idade de Bronce, da romanización aos suevos e aos Irmandiños, de Pedro Madruga á Idade Moderna. E somos nós, a raza “inhumana” e o decadente progreso natural da nosa civilización, quen hoxe en día provocamos gran parte das interquenencias que padece esta fantástica especie.
En verdade, non se alcanza a entender que un peixe anterior á propia Gallaecia, ao propio País, sufra os problemas derivados da man do home.
Estando en Padrón, queridos amigos, debo falar do río Ulla, do meu Ulla, e non vou parafrasear a Moralejo cando dixo “O Miño é meu” cun “O Ulla é meu”, pero case. O río Ulla é un curso de reclinatorio con ADN cento por cento galaico, e mido sempre os meus impulsos cardio-piscatorios, cando a el me refiro, pola fonda significación que atesoura e representa para este pescantín de Catoira.
Que curioso! De neno, cando andaba ás sollas na praia fluvial de Catoira e en Isorna, non reparaba en que a poucos metros de min pasaba o Salmo salar na busca do Santo Grial das zonas de freza para acadar o momento máxico do fantástico e ansiado rito amoroso que completa o ciclo vital e perpetúa a xenética dunha especie tan milenaria coma pura, nobre, autóctona e maxestosa. Un auténtico prodixio.
Son do Ulla e do Ullán berce morfolóxico dunha das máis fantásticas creacións da Natureza como é a sublime Ría de Arousa, e se hoxe me propuxera cantar as excelencias deste nobre peixe precisaría máis de sete vidas. Gardo, pois, para o maxín o meu cativerio de pescantín do Ullán, un cativerio que non se perde en vida e que moi a gusto sufririamos mesmo mais aló da morte. Non desboto, incluso, que noutra dimensión chegue a reencarnarme en salmón, mesmamente, ou en cormorán ou oso gris, e así poder ateigarme de peixe ata a fartura que non me permiten pescar nesta vida a miña condición solidaria coa sostibilidade da especie nin a normativa oficial.
Polo que é, o que foi e agardamos que sexa, o río Ulla merece a distinción de Pai que hai tempo perdeu o Miño por culpa das necesidades minicentraleiras.
O lance de hoxe presentando este libro é tan reconfortante como meter a sacadeira con solvencia no Penedo Redondo, poñer a culleriña con sutil precisión na histórica Cañota de Sinde ou mosquear con ortodoxia a elegante Hairy Mary na cómoda e serena Croeira de Couso; porque pescar no Ulla vén sendo como acadar o «Mestrado en Mundoloxía Pescantina».
Nisto de tentar o rei do río cun reclamo só hai dúas posibilidades: triunfar ou, como din en Eibar, «hemos tomado fracaso». O meu compañeiro de pesca, o Doutor Juan José Moralejo, sabía discernir, por experiencia propia, entre o cero e o infinito, e percibía a distancia curta e fráxil que hai entre ambos.
Ter un permiso para pescar en Ximonde a mediados de maio xa é, de seu, aproximarte ao infinito, ou polo menos ter intencións de gloria perpetua. O meu amigo, doutor de aula, non de fonendo, meteu a ferralla no tiro da corrente coa intención de tocar o infinito e a eternidade. Os deuses lémbranse del e deciden levalo do cero ao infinito coa franca cravada dun prateado que cotizaría por un quinquenio de vida laboral en quilogramos. Logo dun interminable minuto, o animal consegue zafarse do engado e Moralejo pica billete de volta do infinito ao cero.
Tres días despois, accedín á terminal imaxinaria do Ave en Ximonde, a pesar dos retrasos de Pepiño Blanco, e expido un pasaporte para a miña viaxe do cero ao infinito. Foi hai tres anos, tantos como sumo sen picar prateado no Ulla, por iso penso facelo por partida dobre este ano: un o domingo día 5 de maio e outro o día 12 para ser o primeiro en gañar dúas veces o Concurso do Salmón do Ulla. E non é fanfarronería nin bravata vikinga, é tan certo que lles vou mandar a todos vostedes un wasap compulsado por Bárcenas para que quede constancia das miñas intencións.
Deixo para o final a reseña ao pracer que me reportou escribir este libro compartindo autoría co meu amigo e irmán Alberto Torres. Cumpro deste xeito co anceio de asinar un libro coa satisfacción de facelo co meu confrade de vicio e perversión pesqueira.
Hoxe, á primeira hora, chamoume meu pai, para comentarme que estaba co Doutor. Tiñan intención de vir á presentación do libro pero non foron quen porque hoxe teñen un couto dos bos. Díxome Pepín que aló hai salmóns a eito, a barullo, disque hai tantos que non dan feito. Logo pasoume a Juanjo, quen me confirmou que en efecto está petado de salmóns pero que non teñamos moita présa por ir comprobalo.
Unha apreta para todos, forte como picada de salmón de sete quilos e medio, e graciñas por acompañárennos.



Intervención de Agustín Hernández, Conselleiro de Medio Ambiente
Sr. Alcalde de Padrón, Antonio Fernández Angueira,
Sr.Delfín Puente, presidente da Real Asociación Asturiana de Pesca,
Sr. Francisco Narla, escritor e pescador,
Sr. Orri Vigfússon, presidente da Fundación para o Salmón do Atlántico Norte, NASF,
Srs. Miguel Piñeiro e Alberto Torres, autores do libro e pescadores.
Bos días. En primeiro lugar permítanme trasladarlle aos autores e pescadores, Miguel Piñeiro e Alberto Torres, os parabéns desde a Consellería de Medio Ambiente polo traballo realizado, que supón unha rigorosa achega e posta en valor do salmón, especie emblemática e orgullo dos nosos ríos.
Quixera tamén valorar especialmente a presenza do presidente da Fundación para o Salmón do Atlántico Norte, Orri Vigfússon, quen prologa a publicación que hoxe se presenta, e co que estamos de acordo na necesidade de traballar na conservación do salmón atlántico, tanto a través de repoboacións, como do mantemento do bo estado ecolóxico dos ríos.
Desde a Consellería de Medio Ambiente somos conscientes da problemática que atravesa esta especie, a pesar dos inxentes traballos que se veñen realizando desde os anos noventa, cando as poboacións de salmón acadaron un estado crítico.
Tal e como se explica no libro, actualmente o censo de salmóns está a recuperarse, pero esta especie segue correndo un gran perigo en Galicia por tratarse das poboacións máis ao sur de Europa, o que implica que son as que teñen máis dificultades polo reducida que é a súa área natural.
Non quero estenderme en datos nin en datas, xa que estes aspectos están perfectamente recollidos no libro de Miguel Piñeiro e Alberto Torres, pero si que me gustaría explicarlles algúns dos traballos que desde a Administración autonómica estamos desenvolvendo neste eido:
- Unha das principais medidas que se levará a cabo será a reordenación da actividade pesqueira do salmón no Ulla, co obxectivo de, mantendo a presión pesqueira, tratar de conseguir o maior número posible de pescadores ao longo da temporada e do tramo de río que sexa apto para a súa pesca.
- Estamos levando a cabo un estudo da estratexia a seguir para acadar a reintrodución do salmón noutros ríos, ademais do Mandeo, da provincia da Coruña.
- Pretendemos tamén recuperar salmóns reprodutores que cheguen á presa de Frieira, mediante a utilización da estación de captura e o ascensor instalados na marxe dereita, co obxectivo de empregalos para obter alevíns de repoboación para os afluentes do Miño.
- Continuaremos tamén coas actuacións de apoio ás poboacións salvaxes de salmóns mediante repoboacións anuais, como se leva facendo desde mediados dos anos 90.
- Seguiremos tamén co proxecto europeo LIFE + MARGALL ULLA, de recuperación das poboacións de mexillón e toupa de río, na conca do Ulla, por seren dúas especies ameazadas e indicadoras da calidade do ecosistema fluvial, en colaboración con Augas de Galicia e a Universidade de Santiago de Compostela.
- Outra das principais medidas que xa estamos levando a cabo é a eliminación de obstáculos nos leitos dos ríos salmoneiros e de reos que xa non teñen utilidade e que perderon as concesións, así como a prohibición de construír novas presas, co obxectivo de facilitar o desprazamento dos reprodutores e as súas crías ao longo da conca nas súas migracións.
Grazas aos traballos levados a cabo para a elaboración do Plan Hidrolóxico Galicia Costa, aprobado no pasado ano, estamos tramitando a declaración dunhas novas vinte masas de augas como zonas sensibles. Declaración que levamos ao Consello da Xunta do pasado día 14.
- Con esta designación avógase pola redución ou incluso pola prohibición cando sexa necesario, do aporte externo de nutrientes que poidan incidir de xeito negativo no funcionamento destes espazos naturais.
O novo Plan Hidrolóxico inclúe tamén a declaración de 13 reservas naturais fluviais, que supoñen arredor de 120 km de ríos, dos que 38 corresponden ao Ulla:
- Estas reservas fluviais están caracterizadas polo seu bo estado ecolóxico e a escasa influencia antrópica, así como, nalgúns casos pola presenza de especies ameazadas e hábitats de interese ou prioritarios.
- Nestes tramos non se autorizarán actividades que poidan afectar ás súas condicións naturais modificando o fluxo das augas ou a morfoloxía das canles.
Tamén debo que destacar o cambio que este Plan Hidrolóxico suporá no referente aos aproveitamentos hidroeléctricos. Impón condicións ambientais máis restritivas fronte ao outorgamento de novas concesións considerando inviables aquelas propostas que supoñan a construción de novos obstáculos transversais nos leitos, permitindo unicamente a repotenciación, sempre que non supoña maior capacidade de almacenamento.
Estas restricións obedecen a un cambio de perspectiva na xestión dos recursos hídricos acollendo a sensibilidade ambiental e social actual dos galegos e galegas reflectida no acordo unánime do Parlamento de Galicia do 8 de febreiro de 2010, priorizando a consecución de obxectivos medio ambientais sobre o outorgamento de usos particulares.
Xa para rematar, non me resta máis que agradecer a todas as sociedades de pescadores que colaboran coa Consellería co seu esforzo e traballo, nestes momentos de dificultades para conseguir o obxectivo compartido de mellorar as condicións dos cursos fluviais, e especialmente no esforzo na loita contra o furtivismo, onde a súa colaboración cos axentes medio ambientais e da autoridade é tal importante.
Espero que esta temporada de pesca veña repleta de salmóns e que esta especie siga reinando nos nosos ríos, porque iso significará que as nosas augas ofrecen as mellores condicións ambientais.
Moitas grazas a todos.

Reportaje mas amplio en:
http://www.miguelpesca.com/galicia%20salmonera.htm

No hay comentarios:

Publicar un comentario